با شروع فصل گرما، یکی از اولین کارهایی که رانندگان انجام می‌دهند، روشن کردن کولر خودرو است. اما گاهی با صحنه‌ای ناامیدکننده مواجه می‌شویم: کولر به جای باد خنک و مطبوع، بادی گرم یا ولرم به داخل کابین می‌دمد. اولین حدسی که به ذهن اکثر افراد می‌رسد، “تمام شدن گاز کولر” است. اما آیا گاز کولر مانند بنزین مصرف می‌شود و تمام می‌شود؟
پاسخ کوتاه و قاطع خیر است. سیستم تهویه مطبوع (AC) خودرو یک سیستم بسته (Closed-Loop) است. این یعنی گاز مبرد (Refrigerant) در یک چرخه دائمی در حال گردش است و در شرایط ایده‌آل، هرگز نباید مقدار آن کم شود. پس اگر گاز کولر خودروی شما کم شده، تنها یک دلیل می‌تواند داشته باشد: نشتی در سیستم.
در این مقاله، به بررسی دلایل اصلی بروز نشتی و کم شدن گاز کولر خودرو و راهکارهای صحیح برای رفع این مشکل می‌پردازیم.
علت‌های اصلی نشتی و کم شدن گاز کولر خودرو
نشتی گاز کولر می‌تواند از هر یک از اجزای سیستم تهویه مطبوع رخ دهد. در ادامه شایع‌ترین دلایل آن را بررسی می‌کنیم.
۱. فرسودگی و پارگی شیلنگ‌ها و لوله‌ها شیلنگ‌های لاستیکی و لوله‌های آلومینیومی که اجزای مختلف سیستم کولر را به هم متصل می‌کنند، به مرور زمان و تحت تأثیر گرما، لرزش‌های موتور و تغییرات دمایی دچار فرسودگی، خشکی و ترک‌خوردگی می‌شوند. این ترک‌های ریز، محلی ایده‌آل برای فرار تدریجی گاز هستند.
۲. آسیب دیدن کندانسور (رادیاتور کولر) کندانسور که معمولاً در جلوی رادیاتور اصلی خودرو قرار دارد، وظیفه خنک کردن و تبدیل گاز داغ به مایع را بر عهده دارد. به دلیل موقعیت مکانی آن، کندانسور به شدت در معرض برخورد سنگ‌ریزه، حشرات و سایر اجسام پرتاب‌شده از سطح جاده است. هرگونه ضربه می‌تواند باعث سوراخ شدن لوله‌های نازک آن و بروز نشتی شود. این یکی از شایع‌ترین دلایل نشتی گاز کولر است.
۳. خشک شدن و ترک خوردن اورینگ‌ها (O-rings) و واشرها در تمامی نقاط اتصال لوله‌ها و قطعات سیستم کولر، از واشرهای لاستیکی کوچکی به نام اورینگ برای آب‌بندی استفاده می‌شود. این اورینگ‌ها با گذشت زمان و قرار گرفتن در معرض دمای بالا و پایین، خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده، خشک و شکننده می‌شوند. نشتی از این نقاط بسیار رایج است و معمولاً به صورت آهسته رخ می‌دهد.
۴. نشتی از کمپرسور کمپرسور قلب سیستم تهویه مطبوع است و وظیفه فشرده‌سازی و به گردش درآوردن گاز را بر عهده دارد. این قطعه دارای واشرها و کاسه‌نمدهای مختلفی است، به خصوص در قسمت شفت (محور چرخان). فرسودگی این آب‌بندها به دلیل کارکرد مداوم می‌تواند منجر به نشتی گاز و روغن از بدنه کمپرسور شود.
۵. سوراخ شدن اواپراتور اواپراتور قطعه‌ای شبیه به یک رادیاتور کوچک است که در داخل داشبورد قرار دارد و وظیفه آن جذب گرمای داخل کابین و تولید سرمایش است. به دلیل رطوبت دائمی در این بخش، احتمال خوردگی و سوراخ شدن آن در طولانی‌مدت وجود دارد. تشخیص نشتی از اواپراتور دشوارتر است زیرا در دسترس نیست، اما گاهی با بوی نامطبوع و کپک‌مانند در داخل کابین همراه است.
۶. آسیب‌های فیزیکی و تصادفات حتی یک تصادف یا ضربه کوچک به جلوی خودرو می‌تواند به راحتی باعث آسیب دیدن لوله‌ها، کندانسور یا سایر اجزای سیستم کولر شده و منجر به نشتی شدید و ناگهانی گاز شود.
علائم کم شدن گاز کولر خودرو چیست؟
- کاهش قدرت خنک‌کنندگی: این واضح‌ترین نشانه است. کولر دیگر توانایی خنک کردن کابین را مانند گذشته ندارد.
- کمپرسور به طور مداوم قطع و وصل می‌شود: سیستم‌های جدید دارای سنسور فشار هستند. اگر فشار گاز از حد معینی کمتر شود، برای جلوگیری از آسیب به کمپرسور، کلاچ آن را مرتباً قطع و وصل می‌کنند.
- کمپرسور اصلاً درگیر نمیشود: در صورت کاهش شدید گاز، سنسور فشار به طور کلی اجازه روشن شدن کمپرسور را نمی‌دهد.
- شنیدن صدای “هیس” مانند: اگر نشتی بزرگ باشد، ممکن است هنگام روشن بودن کولر صدای خروج گاز را از زیر داشبورد یا کاپوت بشنوید.
- مشاهده لکه‌های چرب: گاز کولر همراه با نوعی روغن مخصوص در سیستم گردش می‌کند. اگر در محل اتصالات، روی لوله‌ها یا کندانسور لکه‌های چرب و روغنی مشاهده کردید، این یک نشانه قطعی از وجود نشتی است.
راهکار صحیح چیست؟ آیا فقط شارژ گاز کافی است؟
بسیاری از افراد با مشاهده علائم بالا، به تعمیرگاه مراجعه کرده و صرفاً درخواست “شارژ گاز کولر” می‌کنند. این کار یک اشتباه بزرگ و راه حلی موقتی است. شارژ مجدد گاز بدون پیدا کردن و رفع محل نشتی، مانند پر کردن یک سطل سوراخ است؛ گاز جدید نیز پس از مدتی (از چند روز تا چند ماه) دوباره خالی خواهد شد و شما هزینه خود را هدر داده‌اید.
مراحل صحیح تعمیر سیستم کولر به شرح زیر است:
- نشت‌یابی تخصصی: اولین و مهم‌ترین قدم، پیدا کردن دقیق محل نشتی است. تعمیرکاران متخصص از روش‌های مختلفی برای این کار استفاده می‌کنند:
- تزریق ماده رنگی (UV Dye): یک ماده فلورسنت به سیستم تزریق می‌شود. پس از مدتی کار کردن کولر، با استفاده از عینک و چراغ قوه مخصوص (UV)، محل خروج ماده رنگی و در نتیجه محل نشتی مشخص می‌شود.
- دستگاه نشت‌یاب الکترونیکی (Sniffer): این دستگاه به گاز مبرد حساس است و با نزدیک کردن آن به اجزای مختلف سیستم، محل دقیق نشت را با بوق زدن اعلام می‌کند.
- تست فشار با گاز ازت: در این روش، سیستم را با گاز نیتروژن (ازت) تحت فشار قرار می‌دهند و با کف صابون یا گوش دادن به صدای خروج گاز، محل نشتی را پیدا می‌کنند.
- تعمیر یا تعویض قطعه معیوب: پس از یافتن محل نشتی، قطعه آسیب‌دیده (مانند شیلنگ، اورینگ، کندانسور و…) باید تعمیر یا تعویض شود.
- ایجاد خلاء (وکیوم کردن): قبل از شارژ گاز جدید، کل سیستم باید توسط پمپ وکیوم از هرگونه هوا و رطوبت تخلیه شود. وجود رطوبت در سیستم باعث تولید اسید، خوردگی قطعات و کاهش شدید کارایی کولر می‌شود.
- شارژ مجدد گاز و روغن: در نهایت، سیستم با مقدار دقیق گاز و روغن مشخص شده توسط کارخانه سازنده خودرو شارژ می‌شود. مقدار کم یا زیاد گاز، هر دو به سیستم آسیب می‌رسانند.
نتیجه‌گیری
کم شدن گاز کولر خودرو یک مشکل رایج است، اما دلیل آن “مصرف شدن” گاز نیست، بلکه وجود نشتی در سیستم است. برای حل دائمی این مشکل و جلوگیری از هزینه‌های تکراری، به جای شارژ گاز موقتی، به یک تعمیرکار متخصص و معتبر مراجعه کنید تا با استفاده از ابزارهای دقیق، محل نشتی را پیدا کرده و آن را به صورت اصولی برطرف کند. با این کار، می‌توانید از عملکرد بهینه و باد خنک کولر خودروی خود در روزهای گرم تابستان لذت ببرید.
